Wie kent Rumi niet? Welke dichtregels zijn er bijvoorbeeld bij u blijven hangen?
Nog steeds is zijn oeuvre immens populair; in Amerika is hij een van de bestverkochte dichters. In zijn werk staat hij stil bij de schoonheid en kracht van (goddelijke) liefde en inspireert je om het zélf te ervaren. Hij laat je meekijken door zijn ogen, meedansen op de sprongetjes van zijn hart. Zijn gedichten roepen bij velen een gevoel van bevrijding, van geluk op.
In 2023 was het 750 jaar geleden dat Rumi overleed. Hij behoort tot de islamitische intellectuele dichters die kritische vragen stelden over de meest heilige islamitische begrippen, doctrines en rituelen zoals de bedevaart naar Mekka, het drinken van wijn en homo-erotische liefde.
Waarom is een middeleeuwse dichter zo populair in het westen? Waarom is zijn levensloop zo inspirerend? Wat is zijn verborgen boodschap voor de moderne lezer? Tijdens de bijeenkomst op 20 december 2023 werden deze en andere vragen besproken bij de KNAW. Zie hier het programma en de sprekers.
Wie was Rumi?
Molana Djalal Eddin Mohammad Balchie (Rumi) werd in 1207 geboren in Balch (nu Afghanistan) en stierf op zijn 68ste in 1273 in Konya (nu Turkije). Rumi was de zoon van een mystieke leider, die aan de wieg stond van het soefisme, een mystieke stroming binnen de islam.
Rumi’s vader ontdekte al vroeg het talent van zijn zoon en bracht hem in contact met de belangrijke denkers van zijn tijd. Zo ontwikkelde Rumi zich tot de grootste Perzische dichter ooit, en een belangrijk filosoof, geestelijke en geleerde die vele volgelingen kende.
Samen met zijn metgezel Shams Tabrizi, aan wie hij vele (liefdes)gedichten heeft opgedragen, bracht hij het soefisme naar een breder publiek. Rumi gaf een nieuwe impuls aan de mystiek, en voegde muziek toe aan die stroming. Daarnaast kwam hij met de Sema-dans, waarmee hij geloofde in contact te komen met God. Veel Turkse islamitische instituten, ook in Nederland, dragen de naam Mevlana, verwijzend naar Rumi.
Wat is volgens hoogleraar en Rumi-kenner Ashgar Seyed-Ghorab, lid van de KNAW en hoogleraar Iraanse en Perzische studies aan de Universiteit Utrecht het geheim van het succes van Rumi? “Rumi spreekt vanuit het hart”, zegt Seyed-Ghorab. “De directe manier waarop hij zijn liefde uitdrukt, is indrukwekkend. De emoties zijn herkenbaar, ongeacht de tijd waarin we leven. Die herkenbaarheid speelt een enorme rol in zijn populariteit. Met de ontkerkelijking neemt de betekenis van religie af, maar een gedicht als ‘God zit niet in een huis van klei, vind God in je hart’ blijft tot de verbeelding spreken.”
Rumi werd in 1207 geboren in Balch, in het huidige Afghanistan. Hij groeide op in een religieus islamitisch gezin en hij werd een van de belangrijkste theologen van zijn tijd. “In de Engelse vertalingen van zijn werk zijn alle verwijzingen naar zijn moslimachtergrond weggelaten”, zegt de hoogleraar. “Rumi wordt gepresenteerd als humanist. Voor het succes van zijn werk in het Westen werkt dat goed, iedereen kan zich zo herkennen in zijn woorden.”
Rumi werkte lange tijd in Aleppo en Damascus. In de Turkse stad Konya werd hij uiteindelijk een mystieke leraar en begon hij met het organiseren van de zikr-meditatie bijeenkomsten. Tijdens die meditaties ontstond de draaiende derwisj-dans: Rumi zelf draaide om zijn as terwijl hij de naam van de allergrootste herhaalde. De dans staat nu op de lijst meesterwerken van het Orale en Immateriële Erfgoed van de Mensheid van de Unesco.
Hafiz “Dancing Dervishes”, Folio from a Divan of Hafiz – The Metropolitan Museum of Art (metmuseum.org)
Nogmaals: Welke dichtregels zijn er bijvoorbeeld bij u blijven hangen?
Het tijdschrift Trouw besteedde aandacht aan de KNAW bijeenkomst, o.a. aan de hand van enkele interviews aan de hand van steeds één enkele Rumi-versregel. Lees het hier in Trouw. Hieronder een paar citaten uit dit krantenartikel.
Inaya Zarakhel (30), actrice, danseres en activist. Leeft met deze zin van Rumi:
“Wees als geploegde aarde in nederigheid en bescheidenheid.”
Ze ervaart verschil tussen Pakistan en Nederland: “In het Westen wordt trots gedrag aangemoedigd en nederigheid veroordeeld. We praten hier veel te luid en luisteren nooit echt naar de ander. We onderbreken de ander midden in het gesprek. In Pakistan wacht men geduldig en tijdens het wachten buig je je hoofd, je brengt je hand naar je hart. Het is lichaamstaal waarmee je tegen de ander zegt: jij mag er zijn.”
“Ik geloof dat nederigheid en bescheidenheid tot meer vriendelijkheid kunnen leiden in de sociale omgang tussen mensen. Het beoefenen van nederigheid en daarmee leven volgens Rumi’s woorden is extra uitdagend in Nederland. Ik blijf het proberen. Leven zonder trots als leidraad is minder stressvol.”
Fatma Kaya (54), relatiemanager. Leeft met deze zin van Rumi:
“Je bent geen druppel in de oceaan, je bent de oceaan in een druppel.”
“Ik vond het heel mooi om te ontdekken dat Rumi zoveel eeuwen geleden al een islam beschreef waarin liefde stroomt als water, waarin de zachtheid voorop staat. Jij bepaalt zelf hoe jouw relatie met de Almachtige is, jij geeft er zelf vorm aan. De gedichten zijn een liefdesgedicht, van mens tot mens, maar ook van mens tot de Almachtige. Die dubbelheid vind ik mooi. Je wordt uitgenodigd dieper na te denken. Liefde op het eerste gezicht betekent niet dat ik het meteen kan doorgronden en dat vind ik er juist zo leuk aan.”
Wali Hashimi (50), journalist. Leeft met deze zin van Rumi:
“Zuiver je ogen en zie de zuivere wereld. Je leven zal zich vullen met stralende vormen.”
“Rumi pleitte voor het ‘zuivere kijken’. Met filters voor je ogen zie je de waarheid niet. Zelfs intelligente mensen kijken gekleurd naar de wereld. Beleid wordt gemaakt vanuit die filters. Mensen uitsluiten, dat is een vorm van verdorvenheid. Taal, cultuur, ras, religie, het zijn allemaal filters. Rumi stelde de mens centraal in zijn werk. En dat is wat ook ik probeer in mijn leven.”
En al eerder ook in Trouw: Kader Abdolah wil Nederland laten zien hoe mooi de 13de-eeuwse dichter Rumi liefde, pijn en hoop bezingt
Het levensverhaal en het werk van de Perzische dichter en mysticus Rumi maakte diepe indruk op auteur Kader Abdolah. Na zoveel lezen ging ineens het licht in hem branden, vertelt hij: “Rumi is een immigrant geweest. Een vluchteling.” Wat je zoekt, zoekt jou is het 25ste boek dat Abdolah, die in 1988 uit Iran vluchtte, in het Nederlands schreef. En hij is er trots op. Hij wilde altijd al iets over ‘de meester’ Rumi schrijven, om naar eigen zeggen ‘iets moois in de Nederlandse taal achter te laten’.
De mystieke dichter is geliefd en geprezen in het Midden-Oosten, maar Rumi heeft ook de huiskamers van veel lezers in het Westen bereikt. Op sociale media worden losse dichtregels en citaten van de grote meester gretig gedeeld. Beroemdheden als Madonna, de band Coldplay en Deepak Chopra verwijzen graag naar Rumi.
Abdolah spreekt over Rumi als de Shakespeare van de oosterse wereld. “In Iran, Turkije en in Afghanistan kent iedereen een paar gedichten van hem uit het hoofd. Iedereen beschouwt hem als eigen.” Lees het hier verder in Trouw.
Terug naar de KNWA – Rumi en de religie van liefde
U kunt hier de hele KNAW bijeenkomst nog eens rustig terugkijken. Ga er wel even voor zitten, want het duurt ruim 2½ uur!
